Φερνάντο Πεσσόα, Marginalia αφορισμοί και αποφθέγματα

Fernando Pessoa & Co
Φερνάντο Πεσσόα, Marginalia αφορισμοί και αποφθέγματα, μτφ. Χάρης Βλαβιανός – Μαρία Παπαδήμα, Εκδόσεις Εξάντας, Αθήνα, 2005, σελ. 64.

Μέσα στα σχεδόν 3000 χρόνια γραπτής λογοτεχνικής παραγωγής, που μετράει ήδη ο δυτικός πολιτισμός μας, είναι ζήτημα αν έχουν εμφανιστεί περισσότερες από τρεις ή τέσσερις χρονικές περίοδοι, κατά τις οποίες η ιστορία να έχει κινηθεί με τόσο γρήγορο και απρόβλεπτο βηματισμό και τόσοι ιδιοφυείς συγγραφείς να έχουν παρουσιαστεί συγχρόνως, όπως αυτό συνέβη κατά τον εικοστό αιώνα. Ο Προυστ και ο Μπόρχες, ο Τζόις και ο Μπέκετ, ο Μπάροουζ και ο Πάουντ, ο Τόμας Μαν και ο Ναμπόκοφ είναι μερικές μόνο από τις κορυφές της λογοτεχνικής ιστορίας του αιώνα αυτού· ο Φερνάντο Πεσσόα είναι άλλη μία και, όσο περνάει ο καιρός, φαίνεται πως θα ξεχωρίζει ανάμεσα σε όλους (χωρίς, εννοείται, να επισκιάζει κανέναν) όλο και περισσότερο. Το σύντομο βιβλίο με ποικίλους αφορισμούς και αποφθέγματα του Πεσσόα (και των πολλών ετερωνύμων του), που ανθολόγησε ο γνωστός μελετητής του Ρίτσαρντ Ζένιθ και μετέφρασαν εξαιρετικά οι Χάρης Βλαβιανός και Μαρία Παπαδήμα, αποτελεί μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να αναγνωριστεί, άλλη μια φορά, τόσο η ιδιοφυΐα του πορτογάλου συγγραφέα όσο και η ιδιοτυπία του.

Γιατί ο Πεσσόα δεν αρκέστηκε μόνο (δεν αποκλείεται, βέβαια, και να μην μπορούσε) να δημιουργήσει ένα προσωπικό συγγραφικό ύφος, μια αναγνωρίσιμη γραφή και μια συνεκτική κοσμοθεωρία και σε αυτά να επιμείνει και να εμβαθύνει σε όλο το μάκρος του έργου του, αλλά θέλησε (και κατόρθωσε) να στήσει μόνος του μια ολόκληρη λογοτεχνία, να δημιουργήσει δηλαδή έναν ολόκληρο πνευματικό κόσμο. Φιλοδοξία και επίτευγμα που δεν εκκινούν από καμία εκκεντρικότητα και παιγνιώδη διάθεση εκ μέρους του Φερνάντο Πεσσόα (χωρίς, ωστόσο, να αποκλείονται και αυτά τα στοιχεία), αλλά εδράζονται σε ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του και σε μια βαθιά συνειδητοποιημένη πρόθεσή του, όπως φανερώνεται και σε κείμενα της εν λόγω συλλογής: «Γίνε πολλαπλός σαν το σύμπαν!» επιτάσσει ο ποιητής και, λίγο παρακάτω, αποκαλύπτει την προσωπική του μέθοδο: «Να δίνουμε σε κάθε συγκίνηση μια προσωπικότητα, σε κάθε ψυχική κατάσταση μια ψυχή». Ωστόσο, και ο ίδιος ακόμη φαίνεται, κάποιες στιγμές τουλάχιστον, να ανησυχεί για την πολυδιάσπαση του έργου του και της προσωπικότητάς του και σημειώνει, στην αγγλική γλώσσα αυτή τη φορά: «Με καταλαμβάνει μερικές φορές ένας περίεργος φόβος για τις εμπνεύσεις μου, τις σκέψεις μου, καθώς συνειδητοποιώ πόσο μικρό μέρος του εαυτού μου είναι δικό μου». Η φόρμουλα πάντως που, τελικά, προτείνει και εφαρμόζει ο Πεσσόα, προκειμένου να υπάρξει η επισφαλής ισορροπία μεταξύ πολλαπλότητας και μοναδικότητας, όσο απλή και σαφής και αν διατυπώνεται άλλο τόσο αινιγματική και δύσκολη είναι: «Αυτό που πρέπει είναι ο καθένας να πολλαπλασιάζεται επί τον εαυτό του».

Αν, λοιπόν, η μισή αξία αυτής της συλλογής σκέψεων, στίχων και αποφθεγμάτων, άγνωστων ως επί το πλείστον στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό, βρίσκεται, όπως είναι αυτονόητο, σε φράσεις που από μόνες τους δικαιολογούν απολύτως τον θαυμασμό, όπως μεταξύ πολλών άλλων: «Η φιλοσοφία είναι η διανοητική διαύγεια που φτάνει στην τρέλα» ή «Έπεσε πάνω μας η πιο μεγάλη και θανατηφόρα ξηρασία όλων των αιώνων – εκείνη της βαθιάς γνώσης της κενότητας όλων των προσπαθειών και της ματαιότητας όλων των λόγων», η άλλη μισή αξία της αναγνωρίζεται, χωρίς αμφιβολία, στη συνεκτική εικόνα του πολυπρόσωπου πορτογάλου δημιουργού που, για πρώτη φορά και απροσδόκητα, μας προσφέρεται. Μέσα από τις 216 σύντομες φράσεις, που περιέχονται στα Marginalia, ο δημιουργός του Ρικάρντο Ρέις και του Αλμπέρτο Καέιρο, του Μπερνάρντο Σοάρες και του Φερνάντο Πεσσόα αποκτάει την ξεχωριστή εκείνη όψη που, συχνά, δυσκολευόμαστε να διακρίνουμε μέσα από τα υπόλοιπα βιβλία του. Έχουμε, επιτέλους, μπροστά μας έναν δημιουργό και παρακολουθούμε, εν προόδω, την αγωνιώδη πορεία του από τη μοναδικότητα στην πολλαπλότητα και πάλι πίσω.


ΥΓ: Αφορμή για την ανάρτηση της παλιάς αυτής παρουσίασης του βιβλίου στάθηκε η πληροφορία του Ναυτίλου ότι αυτό ακριβώς το βιβλίο διαβάζει αυτές τις μέρες. Ο ευφυής τίτλος προέρχεται από μια αμερικάνικη έκδοση των ποιημάτων του Πεσσόα. Η μουσική που ακουγόταν από τα ηχεία μου όσο έγραφα ήταν το Love sick του Bob Dylan.

απο http://areadingdiary.wordpress.com/2008/06/20/fernando-pessoa-co/.